Le rwangey zorêk lew kesaney ke çawdêr û taybetmend bûn leser prsî turkya، eu kudeta şkstxwarduwe، yan eu hewlî kudetayeî ke le 15î huzeyranî emsalda lew wlateda ruuyda، rûdawêkî pêşbînî nekraw buwe û le têrwanînî ewanda euey ruuyda، mayeî sersurman û le derewey rûdawe çawerwankrawekanda bû. çunke pêyanwa bû ke hel û merceke lebar nîye، yaxud pasawî kudeta le arada nîye û hkumetêk clewî hukmranî bedeste ke pştestûre be zorîney dengî xelkî wlateke û seqamgîrîî abûrî desteber krduwe، eme sereray eu rexnaney ke rûberuuy erdoxan debûnewe، bewey ke kesêke meylî euey heye deselatî zyatr le destî xoyda kobkatewe û be araste û aqarî xosepênîda hengaw heldegrêt. kesanêkî kemîş hebûn ke amajeyan be egerî rûdanî kudeta dekrd، belam legel eweşda، hoşdaryan deda ke her hewlêkî kudeta be serkewtn kotayî nayet، eger netwanêt pştîwanîyekî berfrawanî xelk desteber bkat، çunke eme eu pendeye ke kudeta serkewtuwekanî wlatî turkya pêman delên. wate debêt eu kesane hoşyar bn bew rastîyeî ke eger xelk wek amrazêkî gerandnewey aramî û seqamgîrî le kudeta nerwann، ewa şkst debête çarenûsî kudetake û bercestebûnî em haleteman le kudetakey em duayyeî turkyada bînî. yekêk lewane gunul tul bû، ke berêweberî senterî dîrasatî turkye le peymangay rojhelatî nawerast le wtarêkîda be nawnîşanî “Turkey’s Next Military Coup” ke le 30 ayarî 2016da û le govarî “Foreign Affairs” da blawîkrdotewe، egerekanî rûdanî kudeta le turkyada tawtwê dekat û em twêjere pêywabû ke hemîşe supa pştestur buwe be layengîrî cemawer û katêk bryarîdawe destêwerdan le syasetda bkat. kudeta serbazîyekey salî 1980، ke xwênawîtrîn kudeta bû le mêjuuy turkyada، pştîwanîyekî gewrey cemawerî legelda bû، ke pêyanwabû destêwerdanî supa pêwîst bû bo gerandnewey seqamgîrî. leberewe bew derencame degat ke her destêwerdanêk le djî erdoxan û ak partî، ke le duayîn helbjardnda nzîkey le seda 50î dengekanyan bedesthênawe، pştîwanîyekî cemawerî kemî lêdekrêt û hewlekanî supaş têkdeşkênêt bo gerandnewey pêgey xoy le komelgeda. belam legel euey kudetakeş şkstî hêna le cêbecêkrdnî ecêndakeyda، ewa le êstada pêdeçêt ke hemû kat û koşşî dewlet û bgre xelkî turkyaş bo mamelekrdn legel doxî duay eu hewle şkstxwarduweda terxan krabêt، ke renge btwanîn blêyn sernekewtnî em kudetaye gorankarî gewretrî be duay xoyda hêna be berawrd bew gorankarîyaney ke kudetaçîyekan amancyan bû bedî bhênn. çunke euey le êstada le turkyada deguzerêt، nek tenya hewlî dozînewe û destnîşankrdn û dwatr destgîrkrdn û dadgayîkrdnî eu kesaneye ke le kudetakewe têweglawn، belku erdoxan destî dawete proseyekî qûltr û berfrawantr nek tenya bo encamdanî çaksazî، belku bo paksazî û ramalîn û dûrxstnewey hemû eu kesaney ke pêywaye ser be bzutnewekey ebdula gulen-n، ke erdoxan pêywaye em kesayetye le pştî rêkxstn û cêbecêkrdn û encamdanî eu pîlangêrîyewe buwe. kewate erodxan deyewêt gorankarîyekî sertapagîr û sertaserî le turkyada encam bdat û be yekcarî egerî rûdanî pîlanêkî lem core rîşekêş bkat û trs û dlerawkê kudetayekî dîke brewênêtewe. be dlnyaîyewe pêştr erdoxan xulyaî euey hebû gorankarî zyatr û qûltr le turkyada encam bdat، hem le sîstmî syasîî wlatekeda û hem le xudî komelgekeşda، ke lêreda eu prsyare drust debêt aya hewlekanî erdoxan tenya bo nehêştnî û kotayî hênane be zemîney rûdanî kudetayekî dîke le eayndeda، yaxud deyewêt dûrtr brwat û tmûhî euey heye ke sertapay sîstme syasîyeke û bgre komelgekeş leser rwange û dîdga û dnyabînîyekanî xoy dabrêjêtewe؟ bêguman eu barudoxey êstaş hatotearawe derfetêkî zor lebare û amajekanîş ewe dexenerû ke deyewêt ta dwasnûr sûdî lêwerbgrêt، çunke eger em hel û merce be destî euyş drust nebûbêt، ewa be dlî eu werçerxawe û herwek xoy raygeyand «eme dyarî xudaye.»

endamanî gulen le hawpeymanî deselatewe
bo bargranî û metrsî le ser deselat

aşkraye ke le seretay derkewtn û helkşanî karîgerî û qursayî partî dad û geşepêdan û dwatr grtnedestî clewî hukmranêtî، lêknzîkî û hawpeymanêtîyek hebû le nêwan em parte û bzûtnewekey fethula gulenda û tenanet endaman û kadîr û kesanî pîşeyî ser be bzûtnewekey gulen bûne bnaxeyek bo partekey erdoxan katêk erkî hukmranêtî grteesto، çunke em parte kesanî pêwîstî nebû bo helsûrandn û îdaredanî dam û dezgakanî dewlet. leber ewe renge ewe wesfkrdnêkî wrd nebêt ke dewtrêt endamanî gulen rûçûnete nêw damezrawekanî hkumet، çunke em em endamane boşayî û kelênêkî gewreyan bo partî dad û geşepêdanî hukmran prkrdewe، tenanet dwatrîş pêkewe karyan krd bo perubalkrdnî supa û karkrdn bo euey bbête damezraweyekî mlkeç bo deselatî medenî. belam dwatr grjî û alozî le nêwan partekey erdoxan û bzûtnewekey gulenda drust bû، ke geyşte eu raddeyekî hkumetî turkya dest bdate tengpêhelçnînî hendê lew damezrawaney ser be bzûtnewekey gulen bûn. le êstaşda û le duay rûdanî kudeta şkstxwarduwekewe erdoxan tewauy obalî em kare dexate estoy gulen û destî dawete helmetêk bo dûrxstnewey zorêk le endamanî em bzûtneweye le zorêk le dam û dezgakanî dewletda، wate nek her tenya damezrawey serbazî، belku zanko û dadga û damezrawe medenîyekanî dîkeşî grtotewe. lêreda eu prsyare dêtearawe ke raste her wek erdoxan raygeyand ke debêt kudetaçîyekan bacêkî qurs bden، belam aya xudî turkyaş bacêkî gewre nadat katêk eu damezrawane le twana û le karmendekanyan betal dekrênewe؟ çunke herwek hendê le çawdêran delên karîgerî eu paksazîyane leser hendê hêzî naw supa، bo nmûne hêzî asmanî geyştote raddey îflîckrdnî eu hêze. leber ewe detwanîn blêyn ke em kudetaye egerçî şkstxwardûş bû، ewa derencamî qûl û dûrmewday lêdekewêtewe، hem leser astî nawxoyî û hem leser astî derekî. egerî eweş heye eu karîgerîyane be arasteyekî zyanbexş bo komelgey turkî bşkênewe û bwarî eweş heye bkrêne derfetêk bo brewdan be aştewayî komelayetî lew wlateda. leser astî derekîş egerî ewe heye al û gor û werçerxan be ser syasetî derewe، yan pêwendyekanî derewey eu wlateda bêtearawe.

satewextî lêktrazan، yan derfetêk bo aştewayî

nakrêt eu dengane nadîde bgrîn ke guzarşt le dlerawkê û nîgeranî xoyan deken le ast karîgerîyekanî eu rêwşwênaney hkumetî turkya grtûyeteber û deyangrêteber bo mamelekrdn legel doxî duay kudetakeda. çunke raste hkumet pasawî xoy heye bo lêprsînewe û dadgayîkrdnî eu kesaney le kudetakewe têweglawn، belam nakrêt be raddeyek bn ke bbne hoy qûltrkrdnewey eu cemsergîrîyeî ke le komelgey turkîda heye û be çeşnêk bêt ke zemîney dabeşbûn û lêktrazan û lêkdabran bsazênêt، ke emeş serbkêşêt bo serheldanî naseqamgîrî û têweglan û drêjepêdan be şerî nawxoyî. çunke raste partekey erdoxan twanîwyetî zorîney dengî xelk bo xoy msoger bkat، belam debêt eu rastyeşî leberçaw bêt ke nîwey komelgekeş dengî pênedawe، belam ewe nîweyeî le ruuy syasyewe rkaber û berhelstkarn، nabêt bwarî ewe brexsênêt lêktrazanî komelayetî û cemsergîrî tund drust bbêt. le rastîda em satewexte derfetêkî gewrey xulqanduwe bo erdoxan bo euey kar leser têperandnî eu dabeşbûn û lêkdabrananeş bkat ke le komelgey turkîda bûnyan heye، çunke le serwextî rûdanî kudetakan، hemû layene syasîye berhelstkarekan û dezgakanî rageyandn û eu layaney ke dûçarî tengpêhelçnînî erdoxanîş bbûnewe، yekhelwêst û yekdeng bûn le retkrdnewey kudetakeda، egerçî le ruuy syasîşewe hawra û hawhelwêstî erdoxan nebûn. kobûnewey erodxan legel serkrdey herdû hzbî cehepe û mehepe، hengawêk bû bew arasteyeda، belam euey serncdra banghêştnekrdnî serokî partî gelanî dîmukratî bû، ke partêkî kurdîye، ke le rastîda eme satewextêke ke pêwîste partî dad û geşepêdan eawr le prsî aştî legel kurdda bdat û hengawî cddî helbgîrêt lem ruwewe، ke em parteş le mawey hukmranîyekeyda twanîwyetî le pal hênanedî seqamgîrî syasî û abûrîda، hengawî gewre helbgrêt bo çespandnî payekanî aştewayî komelayetî û kotayîhênan be şerêkî drêjxayen ke hem bargranîyekî gewre buwe leser abûrî eu wlateke û hem gyanî çendeha kesî le kurd û turkî têyda bûne qurbanî. lew pêynaweşda prosey aştî destî pêkrd û berewpêşçûnîşî têda bedî hat، ke bedaxewe dwatr eu proseye darûxa û serlenwê agrî şer helgîrsayewe. ke carêkî dîkeş eu rastîye selmêndrayewe ke nakrêt em kêşeye be çaresernekrawî û be helpesêrdrawî bmênêtewe û nakrêt le rêgey şerîşewe yeklabkrêtewe.

syasetî derewey turkya leberdem werçerxanda

kudetakey turkya eu trsey lay rojawa drust krduwe ke eu wlate zyatr û zyatr le rojawa dûrbkewêtewe û pêwendîyekanî legel emerîka û eurupada berew alozî û grjî zyatr bçêt، kewate aşkraye em kudetaye derencamî cyopoletîkîşî lêdekewêtewe û rojawa be cddî lem meseleye derwanêt.

le êstada dû prsî zor grng û cddî hen ke dekrêt derhawîştekanî em kudetaye karîgerî gewreyan hebêt leseryan. yekemyan peyweste be rolî turkyawe wek hawkar û hawbeşêk le şerî dj be da'şda، çunke alozbûnî pêwendîyekanî turkya legel emerîkada -behoy pêdagîrî turkyawe leser radestkrdnewey fethula gulen ke le emerîka nîştecêye- karîgerî slbî dekate ser em şere û egerî grjbûnî pêwendyeîkanî turkya û eurupaş zyatr dekat. egerî gerandnewey szay lesêdaredanîş egerî helweşandnewey eu rêkkewtney lêdekrêt ke le nêwan turkya û yekêtî eurupada encam drawe bo euey turkya rêge le şepolî koçberan bgrêt û leberamberda yekêtî eurupaş hawkarî darayî turkya bkat û mercî vîza leser geştkrdnî hawulatyanî turkya bo nawçey şngn helbgrêt. herweha euey zyatr rojeaway nîgeran krduwe، egerî zyatr lêknzîkbûnewey erdoxane le putîn û werçerxanî zyatrî syasetî derewey turkya be arastey rûsya. ke herwek kemal krêzcî- ke xoy turke û çawdêr û şrovekarêkî wrdî peresendnekanî turkyaye، le wtarêkîda be nawnîşanî « “The geopolitics of Turkey’s failed coup ke le peymangay brokîngzda blawî krdotewe، delêt: eger wa derbkewêt ke turkya le normekanî rojawa dûrdekewêtewe، eî aya le rojawaş dûrdekewêtewe؟ egerî ewe heye. le tşrînî duwem 2013da- duay çendîn sal û duay çendîn car le destpêkrdn û rawestanî gftugokanî peywest be endamêtî turkya le yekêtî eurupa- erdoxan hewlîda pştîwanî vladmîr potîn bedest bênêt bo qbûlkrdnî turkya le rêkxrawe îroasyaîyekan، wek şenghay pênc، eweş debuwe destkewtêkî cyostratîcî gewre bo rûsya. eurupa û emerîkaş debne dorawî gewre eger turkya zyatr le kampî rûsya nzîk bbêtewe. ledestdanî şeraketyan legel turkyada، gurzêkî cddî debêt le şerekeyan dj be da'ş le sûrya û êraqda. le heman katda eu egereş lawaz dekat ke turkya be rastî dîmukrasyetî şêwe rojeawayî bgrêteber lem nzîkaneda.