D.erefat kerem mstefa

peyvîTheocracy wşeyêkî yonanî yew، le dû brge pêkhatuwe: yekem: Theos xuda، brgey duwem: Cracy le yonanî Kratia wate hukm ، wate hukmî xuda، yekem kes ke em peyvey dahêna dîrokvanî culeke yusfus bû Josephus nawbraw em wşeyeî letewrat derhêna boeuey leser bnemay yasakanî xuda dewletêk dabmezrênêt، wate tewrat". kewate: em bîrokeye le bneretda le yehudyetewe hatuwe، çunke eger tewrat bxwênînewe debînîn le sîfrî (altpnye) delêt: xuda be şêweyekî rastewxo hukmî îsraîl dekat". herweha le sîfrî tekuyn îshahî hevde heman bîroke dûbare botewe، nawî em dewleteşî nawe(mmlke alle) The Kingdom of God wate (cênşînî xwa) le sfrî (alqçae)da hatuwe ebê hakm le pyawe eaynyekan bêt.

em hzre karîgerî hebû leser mesîhyet ، (brtrand rsl) feylesufî berîtanî delêt: (dewletî yehudî ، duay geraneweyan le babl dewletêkî eaynî bû، mesîhyekanîş lewan fêr bûn، dewletêkî eaynî drust bken). wabzanm yekem kesî rîformxwaz domînîkî mesîhî savona rola bû Savonarola ke daway dewletêkî eaynî krd، legel eweşda zor djî gendelî bû، ta geyşte radeyek rû be ruuy papa eskenderî şeşem bwewe، belam le salî (١٤٩٨z) be zînduuyî sûtênra. le daxî em trajîdyaye mîkavîlî (١٥٢٧z) Machiavelli gûtî: eu pêxemberaney çekyan nîye berdewam şkst dênn". duay euey em bîrokeye lemesîhyetda cêgîr bû، heryek le(pols) û (botros) û (trtlyan) Tertullian bergryan lew bîrokeye krd، (pols) delêt:(sultan û deselat le xudaweye، xuda ewanî danawe bo ême، eger ême berengaryan bbînewe، ewa berengarî dananî xuda ebînewe)، (trtlyan)îş delêt:(deselatî îmbrator le xudawe hatuwe)، (botros)îş heman boçûnî leser deselat heye. duay ewe paşakanî eurupa zyatr bayexyan be eaynda، çunke bayexdan be eayn yan be mesîhyet ، wate drêjkrdnî temenî deselat ، herweha eukeseyan le xo nzîk dekrdewe ke bergrî lem core deselate deken ، bo nmûne: (sêr rubert fîlmer) (١٩٦٣z) Sir Rbert Filmer xawenî ktêbî Patriarcha (hukmî papayî) ke yekêke le hzrvananî syasî leberîtanya، zor bergrî lem core hukme dekrd، boye delêt: hîç kesêk le dayk nabêt û azad bêt، hemûman bendeyn w، le jêr îradey hakmî xawen deselatî bê snûr dayn... çunke melîk le seruuy hemû yasayêke". herweha (cak buswêt) (١٧٥٤z) Jacques Bossuet be (loysî çwardehem) delêt: (eu textey to ، hî mruv nye، belku hî xudaye). sereray eu şoreşe gewreyeî ke martn luserî elmanî(١٥٤٦z) ledjî kenîsey kasulîk berpay krdu، kenîsey prutstantî drust krd، belam euyş heman boçûnî heye le ser syaset û hukmranî ، belku zor tundtrîş boy çuwe، nawbraw delêt: (eu destey ke serêk be şmşêr debrdrêt، eme destî mruv nye، belku destî xudaye). hzrvanî ferensî can budan Jean Bodin delêt:(paşa leseruy yasaweye، çunke xoy drustkerî yasaye، eme debê wabê).

mêjuuy îslamîş lem core nmûnane zor dûr nye ، belam eu mêjûyeî ke basî dekem leduay her çwar xelîfe dest pêdekat ، duay euey ke kêşe kewte nêwan îmamî elî û mauye، paşan kêşeke bo newekanî pêxember mayewe، belam îmam hesenî kurî îmamî elî lesyaset kşayewe، paşan koçî duay krd، lekufe xelkêkî zor kobûnewe bopştgîrî krdnî kurî duwemî îmamî elî(r.x) ke îmam huseyne، îmam huseyn legel çend hevalêk le mekkewe rûyan krde kufe، herçende xelkêkî zor ke (îbn ebas) yekêk bû lewan، amujgaryan krd ke nerwat، belam her royşt، paşan le kerbela bekuştnî îmam huseyn û hevalanî trajîdya destî pêkrd ، duay trajîdyake elî kurî huseyn legel (mhmd)î kurî twanyan xoyan rzgarbken û ، xoyan bgeyênne medîne، îbn teymyeî heranî delêt: belku azad kran bebê azar، (abn zbîr) le duay karesatî îmam huseyn le kerbela، xoy weku xelîfe rageyand û xelk beyetyan pêda، belam le nêwan eû yezîdda şer ruuyda ، ke yezîdîş koçî duay krd، ebdulmelîkî kurî merwan şwênî grteweu، berdewamî be şerekedaw، hecacî kurî yusfî seqefîî nard bo euey şer legel (abn zbîr)da bkat le mekke، ewebû mekkeyan dagîrkrdu (abn zbîr)yan kuşt. min zor naçme nêw babeteke، çunke etrsm le babeteke derbçm، belam mauye(r.x) yekem kes bû bîrokey deselatî bnemaley dahêna، çunke hewlî deda bo euey (yezîd)î kurî bbête fermanreway musulmanan. umewyekan ke lesalî(٤٠hـ) bûn be xawen deselat ، yekem karyan beerebkrdnî dewlet bû، wate: le nawerokda dewletîkî syasî erebî bû، tenya be rûkeş dewletêkî eaynî bû، belam ke deselatyan grte dest، bû be dewletêkî eaynî dîktaturî cebrî erebîzm. tenanet katê ebdulmelîkî kurî merwan (٧٣hـ،٨٦) deselatî grte dest quranî pîrozî hênaw gûtî: (ewe carî kotayye detbînemewe). herweha be musulmananî gût: (her kesêk pêm blê tequay xwa bke serî deperênm). yezîdî kurî ebdulmulîk wîstî leser rêçkew rêbazî omerî kurî 'bdal'zîz (r.h) brwat، belam le çl roj zyatr neytwanî berdewam bêt، çunke omer mrovêkî dlsozu le xwatrs û dadperwer bû، boye yezîd neytwanî، çunke hemû sîfetekanî be pêçewaney omer bûn ، boye çl zanay hêna bo euey şahîd bn ke hîç lê pêçîneweu szay lesernye، wate: xoy azadew leseruuy hemû ştêkeweyeu، kes mafî euey nye rexney lê bgrêt. hendêk lezanayan bergryan le deselatekey krd û ، çendîn hedîsêkî bê bnemayan drust krd gwaye xuay gewre umewyekanî be dyarî bo musulmanan narduwe، be taybetî eu hedîse bê bnemayaney ke bas lesultan û fermanrewa deken، bo nmune: hedîsî (alslgan vl alle talî fî alrrç). wate sultan yan xelîfe sêberî xudaye leser zemîn، ême natwanîn em wesfe be ypَxemberî xwaş (d.x) bdeyn، ç cay umewyekan؟ katê zyadî kurî mauye bû be walî le besre gûtî:(ême be sultanî xuda ke be êmey bexşîwe، hukm le êwe dekeyn". belam katê seyrî xelîfe ebubekr(r.x) dekeyn، debînîn leyekem wtarî destbekar bûnîda çî delêt؟ aya gûtî: min be sultanî xuda hukmî êwe dekem؟ belku gûtî: (min weku êwe mruvm ، leêwe baştr nîm، eger rast bûm be dwam bkewn، eger helem krd rastm bkenewe، çunke serkrde herweku (sîr rubert flmer) (١٩٦٣z) Sir Rbert Filmer delêt: wekîlî gelekeytî، bawkî gelekey nye، eger xzmetî gelekey krd ewa demênê ، eger neykrd pêwîste leser deselat nemênê ، herwek çon mrovـ wekîlî xoy degorê eger bedlî nebû، wate xzmetî başî nekrd، rjême dîktatorekan pêyan xoşe be serkrdekan blêyn:(bawk ، bra ، sêberî xuda) çunke lewkateda ، ême natwanîn byangorîn ، belam eger hîsabî wekîlyan bo bkeyn ، ewa gorînyan asane.


le duay umewyekan ebasyekan hatn، yekem xelîfeyan sefah bû، le salî(١٣٢hـ) le kufe beyetî pêdra. euyş heman karî encamda، ewendey leumewyekan kuşt taweku nawyan lêna sefah، katê hate kufe، wtarêkî daw gûtî: (rna alsfah almbîh، walpapr almbîr)، wate: min bom heye herkesê bkujm، min şoreşgêrêkm weku şmşêr ebrm، kes natwanê rêgrîm lê bkat، ême hukm be quran û sunnet dekeyn، em deselate le ême naçête derewe taweku teslîmî îsay pêxember dekeynewe).

belam sîstemî dewlet pêçewaney umewyekan bû، çunke emane djî syasetî beerebkrdn bûn، boye lew serdemeda xeyre erebekan pêşveçûnyan bexowe bînî، le hemû bwarêkewe. paşan dewletî osmanî drust bû، euey beserî mîlletî kurdî hênawe bese bo nasînî em dewlete، dewletêkî eaynî mezhebî henefî. pêwîst nakat basî em dewlete bkeyn، çunke('bd alrhmin kwakîbî) ktêbekey leser dîktaturyetî dewletî osmanî nûsî bû، katêk leser daway sultan 'bd alhmîd (cmal aldîn)î efxanî hate estenbol ، beçawî bexoy bînî ç core dktaturyetêk lem wlateda heye، hemuuyşî be nawî eaynewe، yekêk le zanayanî kurdî bakur، basî em dewlet û sultaney krduwe، euyş şêx seîdî nursye ke le namîlkekanî xoyda (rsael alnur) tîşkî xstote ser. ştêkî dyare ke em dewlete leser bnemakanî mezhebî henefî drust bû، ke pêy delên (mcle alrhkam al'dlye) belam duay temenêkî zor hendê lesultanekanî osmanî wîstyan tenya kar bem (mcle)ye neken، belku sûd lemezhebekanî trîş werbgrn، çunke xelkêkî zorhen ser bemezhebekanî trn، belam zanayanî eu serdem qebulyan nekrd behîç şêweyek em kare bken، em core syasete tesk bînî ye، buwe hoy drûst bûnî kardaneweyêkî tund lenêw gelanî trî musulmanda، weku kurd û ereb û berber(emazîx) ke zorbeyan ser bemezhebî tr bûn، lesurya lesalî (١٩٤٩) wezîrî dad (esed kuranî) (mcle alrhkam al'dlye)î osmanî henefî retkrdeweu karî beyasakanî rujawa krd، çunke mezheb tenya boçûne، boye îmam malîk leserdemî ebasyekanda behîç şêweyek qebulî nekrd mezhebekey bkrête desturî dewlet (mensuru harun reşîd) paşan îmam malîk delêt: (lîs klma qal rcl qula wan kan le fçl ytb' 'lye). ke kesêk qseyekî krd nabêt lêy werbgrîn her leber euey rêzuhurmetî heye، xuay gewre defermwêt: ( aljîn ystmon alqul fîtbon rhsne).


lem serdemeda hîç bzavêk pştgîrî ledewletî eaynî nakat، tenya çend grupêkî fendementelîzmî nebêt، ke nzîkn lebzave tekfîryekan، lem duayyeda lesalî ٢٠١١ duay rûxanî rjêmî husnî mubarek ، ezherî şerîf wesîqeyekî derkrdu tyaîda pştgîrî ledewletêkî medenî dekat djî dewletî eaynî، beheman şêwe îxwan mslmîn le mîsru surya cext ledewletî medenî dekatewe، dktur (mhmd selîm ewa) delêt: dewletî eaynî leîslamda nîye، dktur (tarq suydan) delêt: ême dewletêkî medenî pluralîzmî dîmukrasîman dewêt w، dewletî eaynîman nawêt، partî (nurî) selefî le mîsr heman bruay heye، tenanet hendî le endamekanî mesîhîîn. partî edl û îhsanî mexrîbî îslamî delêt: ême rojêk le rojan daway dewletî eaynîman nekrduwe، belku ême legel dewletî medenî dayn. le berwarî ٢٩/٨/٢٠١٢ le kenalî (aqrr) le bernamey (alrd alcmîl) dktur (mhmd 'mare) beqsew benûsînekanî pştgîrî tewauy bo dewletî medenî dûpat krdewe، le heman katîşda، hemû corekanî îlmanyetî retkrdewe، le rastîda îlmanyetî (czî) nabê ret bkrêtewe، çunke manay dewletî medenî degeyênêt، euey dktur(mhmd 'mare) hawdjyêk drust dekat، çunke dewletî medenî wate dewlet leser bnemay eayn drust nebêt، belku leser bnemay îctîhadu hzru bîr drust bbêt، belam djî bnemakanî eayn nebêt، paşan dktur ('mare) ştêkî trî zyad krd، ke euyş merceîetî îslamye، min nazanm ç cyawazyek lenêwan emew dewletî eaynîda heye، çunke wşey merceîet wate le hemû karu bryarêk bgerêytewe bo deqekanî eayn.


herweha qerzawî legel eweda ke pştgîrî ledewletî medenî û dîmukrasî û pluralîzmî dekat، belam heman mercîetî îslamî dekate merc ، heryeke le(qerzawî) w(mhmd 'mare) wşey dewletî îslamyan bekaryan hênawe، emeş be ray min ewende cyawazî nye legel dewletî eaynî، belku heman qsey îmamî şafî ye، ke îmam(îbn eqîl) qebulî nekrd، lêreda dûbarey nakemewe çunke pêştr basman krduwe، kewate: debê blêyn: dewletî medenî ke dj bebnemakanî îslam nebê ، wate: îlmanyetî(czî) ، ke heman manay dewletî medenîye، boye dîmukrasyet be sîstemêkî asayî leqelem dedrêt lelayen hendê lehzrvananî musulmanewe، çunke em sîsteme le bazney dewletî medenîdaye، raste deselatî gele، belam nabê lebîr bkeyn ke mebestman bwarî îdarî û syasye w، gel deselatêk nye lehemû bwarekanî jyanda، çunke hendê bwar lelayen eaynewe deselatî pêdrwae weku bwarî bîrubaweru exlaq ke bnemay negorn.


ewaney dîmukrasyet bekufr daenên، cyawazî lenêwan bwarekanda naken، weku bwarî îdarî û syasî ke eql û hzr etwann rolî serekî tyayanda bbînn، belam bwarî eqîdew exlaq ke negorn ، deqekanî eayn rolî serekî tyayanda ebînê، ke delêyn: ême sîstemî dîmukrasîman dewê ، wate: gel bryarî xoy bdat، nek hzru eîdulujyet ، cyawazî nêwan sîstemî dîmukrasî û sîstemekanî trî weku sîstemî eaynî û eîdulojî û dktaturî lêredaye، yekemyan lexwarewe bo sereweye، euey tryan le serewe bo xwareweye، her weku(cîl kîpl) euey bas krduwe، wate yekemyan legelewe dest pêdekat bo serewe(helbjardnî nwêner)، euey tryan beser gel û xelkda despênrê ، weku dewletî eaynî، ca her eaynêk bêt. lem haleteda dewletî medenî tenya geşe dekat ke gel bryar bdat، mebestman lebryarî gel bryardane le buray îdarî û syasî، nek layene negorekanî bîrubaweru exlaq. herweku pêştr basman krd.


min legel ewedanîm kesanêk lenaw komelgay kurdîda be şanazyewe blên ême îlmanîn، çunke em wşeye zor mana heldegrêt، ba hemûman bo drust krdnî dewletêkî medenî hewl bdeyn، çunke eme take rêgaye ke btwanê hemû layek ko bkatewe، her boye duay xebatêkî dûru drêj ، îslamyekanî mîsru tuns mexrîb û surya bryaryanda ke bo em mebeste hewl bden، ke pêştr berdewam qseyan leser dewletî eaynî bû ، hîwadarm îslamyekanî kurdstanîş hewl bden bo damezrandnî deletî medenî، nek dînî، çunke ştêk nye pêy bgûtrê dewletî eaynî leîslamda، herkatêَk dewletî eaynî drust bû، wate: em dewlete dewletî eîdulujye، emeş xoy lexoyda djî dîmwakrasyet û pluralîzme، baştrîn nmûneş wlatî êrane، em dewlete ke nasrawe be komarî îslamî، dewletêkî eîdulujye w، leser bnemakanî mezhebî şîe(ce'ferî) damezrawe، şwênî mezheb û eaynekanî tr، be taybetî mezhebî sunne le bryardan û ledam û dezgakanî dewlet bûnyan nye، boye bexraptrîn dewletî eaynî dejmêrdrêt lem sedeyeda. le taranî paytextî êran take mzgewtêkî sunne mezhebî tya nye، xelkî sunne le sefaretekanyan nwêj deken، eger beyanî sunnekanîş dewletêkyan drust krd، beheman şêwe debête dewletêkî eîdulujî ، çunke leser bnemayekî mezhebî dademezrêt، ke yekêk le çwar mezhebe nasrawekanî sunnen ، wek: (henefî، malîkî، şafî، henbelî)، ke brîtye le boçûnekanî xawenekanyan، senhurî delêt:(fîqhî îslamî karî feqîhekanew، ewan drustyan krduwe، herwek çon feqîhekanî roman û qazyekanî، yasay medenyan drust krduwe). katêk (ebu ce'ferî mensur) wîstî mezhebî îmamî malîk ke le ktêbekeyda (almugr) nûsîwyetî، bkate bnemayek bo damezrandnî dewlet û xelkî leser kobkatewe، îmamî malîk rêgey nedaw، gutî: leruuy zanstewe xelk zor ştyan kokrdoteweu zor ştyan dozîwetewe، ke hêşta ême agaman lê nîye.( an alnas qd cmoa wagloa 'lî rşya lm ngl' 'lîha ".


duay(mensur) harun reşîd wîstî em kare bkat، belam dîsan îmamî malîk razî nebû. hemû îmamekan kok û yekdengn betaybetî(ebu henîfe، malk، şafî، ehmedî kurî henbel)، ke eger raw boçûnyan rast nebû، ret bkrêtewe، betaybetî eger pêçewaney hedîsêkî pêxember bû, keçî bedaxewe em core teqlîde geyştote radeyek، ktêbe mezhebyekan şwênî quran û fermûdekanî pêxember(d.x) bgrneweu، be pîroz temaşayan bkrêt w، karêkî trsnak bêt kesêk rexne lem core ktêbane bgrêt، yekêkî weku ebu hesenî kerxî ke mezhebî henefîye، delêt:( her ayetêk pêçewaney mezhebekeman bêt، ke ême leserî kokîn، ewe ayeteke ebêt teuîl bkrêt، yanîş mensuxe. fermûdekanî pêxemberîş beheman şêwe.(kl aye txalf ma 'lye rêhabna fhî mowle ru minsuxe، wkl hdîp kjlk fhu mowl ru minsux), yekêk lew egeraney ke îmamî buxarî û muslîm û zor le(muhedîsekan) ktêbyan leser fermûdekanî pêxember(d.x) danawe، ewebuwe ta lecyatî raw buçûnî mezhebekan، xelk rû le fermûdekanî pêxember(d.x) bkat، çunke eukat way lêhatbû xelk zyatr bayexî beray mezheb eda ta sunnetî pêxember، emeş karêkî zor trsnake، tenya ray mezhebêk bebaş bzanrê û sûdî lê werbgîrêt bo têgeyştn le fermûdekanî pêxember(d.x) - euyş eger sûdî hebê -. îbn mubarek delêt: (lîkn alrmr aljî t'tmdun 'lye hja alrpr، wxjwa min alrrî ma yfsr lkm alhdîp". êwe pşt besunnetî pêxember bbestn w، sûd le raw boçûnekan webgrn bo têgeyştn lefermûdekanî pêxember(d.x). şêx (senusî) ، leser bnemakanî mezhebî malîkî ktêbêkî nûsî leser (rêwl alfqe) û çend ştêkî lê zyad krd ، katê şêxêkî malîkî ezherî، bemey zanî، zor tûre bû، bexencer hêrşî krde ser şêx senusî w، wîstî bîkujê، belam şêx le trsa qahîrey becêhêşt. ktêbekan prn lem core nmûnane، nakrê lêreda bas le hemûyan bkeyn، çunke hendêkyan zor naşrîn û narêkn، tenanet le gêraneweşyanda mrov hest be şermezarî dekat.


dyare lem serdemeda çendîn gorankarî gewrew grng rûyandawe، be taybetî lebwarî syaset û berêwebrdnî wlat، çendîn sîstemî hukmranî le mêjûda hebûnew hen، îslamîş brîtye le eaynêkî ryalîzmî û waqîî، hemûman dezanîn bîrubaweru exlaq le îslamda ştêkî negore ta rojî qyamet، belam lehendê bwarda îslam rêgey be êmey dawe eqlî xoman bekarbênîn bo dozînewey baştrîn sîstem leberêwebrdnî dewletda، be mercê le çwarçêwey îslam derneçê، wate: îslam çend prensîpêkî gştî danawe bo euey kes lêyan lanedat، lew prensîpane: nabêt em sîstemey hukmranî dj beyekêk le bnemakanî îslam bêt w، pêwîste reçawî edalet bkat. le mêjuuy îslamda hendê car be taybetî leserdemî xelîfekanda، hendêk şt krawe ke pêçewaney şerîet buwe، belam leber dû şt boyan hebuwe dest bo em kare bben: yekem: ewan weku xelîfe û serkrde karekeyan encam daweu، bo berjewndî gştî buwe، nyazyan pak buweu dlsoz bûne û hîç berjewendyêkî take kesî û hîzbyan lepşt nebuwe wek lem serdemeda debînrêt. duwem pêxember(d.x) wesyetî le musulmanan krduwe، gwêrayelî xelîfekan bn، ('lîkm bsntî wsne alxlfa alraşdîn almhdîîn b'dî 'çwa 'lîha balnwacj) ، boye delêm: pêwîste serkrde nyazpak û dlsoz bêt، çunke eger wa nebêt، ewa her bryarêk be pêçewaney deqekanî eayn bdat، guman lenyazpakyan drust debêt. raste xelîfekan hendê bryarî pêçewaney deqekanyan dawe ، betaybetî xelîfe omerî kurî xetab (r.x)، belam ewan dlsozu nyetpak bûn، mebestî serekyan berjewendî gştî dewlet bû، ke brîtîye le berjewendî musulmanan w، hemû ewaney ke lejêr sêberî eu dewleteda dejîn. lem serdemeda katê serkrdeyek bryarêk dedat pêçewaney deqekanî îslam، ême dezanîn mebest lew bryare berjewendî gştî nîye، belku bo berjewendî take yan hîzbe، betaybetî le êsta letrsî rojawa serkrdekan natwann be şanazyewe bas leeaynî xoyan bken، zorbeyan her baweryan be eayneke nîye، xo eger hendêkyan xawen bawerîş bn w، byanewê bryarêk bden ke pêçewaney deqekanî îslam bêt، pêwîste rawêj bekesanî pspor bken، boeuey bedyarbkewê ke mebestî serekyan berjewendî gştî hawlatyane.


em azadyeî ke îslam beêmey bexşîwe lebwarî syaset û hukmranîda، belgeye ke îslam zor rêz leeql û hzr degrê، taweku mrov btwanê beeqlî xoy sîstemêk dabnê ke leberjewendî xelkdabêt w، dadperwerî bedî bênêt، çunke hatnî her eaynêkî asmanî bo bextewerkrdnî mruve ledunya û le qyamet، herweku (îbn eqîl) delêt: ( alsyase ma kan min alrfal bhîp ykun alnas me rqrb alî alêlah wrb'd 'n alfsad، wan lm yşre alrsul êlî alle 'lye wslm wla nzl be whî). wate: syaset eweye: xelk leçake nzîk bkeyeweu، û lexrape dûryan xeytewe، ba em syaseteş nexwau ne pêxember(d.x) basyan nekrd bêt. çunke her mîlletêk xoy lehemû kes baştr dezanê ç sîstemêk başe bo wlatekey، belam herweku gutman nabêt em sîsteme pêçewaney mercekanî pêşû bêt ke basman krd، detwanîn blêyn: emeyan bnemayekî rast wnegore، le hemû eayn û felsefekanda، herweku erstu Aristotle delêt:( mebestman lezanstî syasî xêru xoşî mrove), berastî karesate hendêk kes behemasetewe blên: îslam basî le hemû ştêk krduwe ، ême delêyn: îslam basî hemû ştêkî nekrduwe، çunke eger basî krdbaye êsta quranî pîroz(١١٤) suret nedebû، belku(١١٤) hezar suret debû، be taybetî lebwarî syaset whukmranîda، belku zor ştî boeqlî mruv becêhêştuwe، her boyeş wşey eql - wek naw- le quran û sunnetda nehatuwe، belku wek frman hatuwe، bo euey mrov berdewam bêt le hzrkrdn û beşêweyekî daynamîk berdewam eqlî bxate kar, eu berêzane le dlsozî xoyanewe em destewajane bekar dênn، ebêt be zanstî û me'rîfî qsebken، em core qsane pesn nîn bo îslam، belku bexrap beserîda deşkêtewe، boye lepênasey quranî pîrozda delêyn: quran tenya pertukî î'cazu hîdayete، pertukî endazyarî û kusmulujî û bîwlujî û cîwlujî û ensrupulujî nye, êsta ke basî dewletî medenî dekeyn، ebê bzanîn em dewlete hîç peywendyekî be meseley sîkolerîzmî gştgîr nye، belku em dewlete rêgre ledrust bûnî dewletî eaynî mezhebî، herweku çon çend nmûneyekman leser cîhanî erebî û îslamî hênayewe، dewletêkî eaynî weku dewletî osmanî، way lerîformxwazekanî wek (cmal aldîn)î efxanî krd ke lesalî (١٨٦٧z) bo drust krdnî (alcame alaslamye) hewl bden، çunke eme rêgr debêt ledrust bûnî dewletêkî dîsputîzmî Despotism (dîktaturî)، her boye kesêkî hzrvanî weku('bdalrhmin kewakbî١٩٠٢z) ktêbêkî nûsî djî sîstemî osmanî dîktatorî benawî (gbae' alastbdad wmêar' alast'bad)، herweha ('bdalrzaq) senhurî lesalî (١٩٢٧z) hewlîda le cyatî xîlafetî îslamî (muetemerî îslamî) bekarbhênrê، çunke mstefa sebrî(١٩٥٤z) duayîn şêxî îslam ledewletî osmanî ktêbêkî nûsî leser xîlafet benawî (alnkîr 'lî minkrî aln'me min aldîn walxlafe walrme)، le nawnîşanî ktêbekeda dyare ke xîlafet benî'met leqelem edat، belam çunke zanayekî turke، cyawazî heye legel zanayekî tr ke turk nebêt، weku ewaney basman krd.


euey grnge basî bkeyn eweye، dewletî eaynî dîktaturî zor bvetru trsnaktre ledewletî syasî dîktaturî، çunke ledewletî yekemda herkesêk upuzsyon bêt، ewa be munafîq û zendîq leqelem edrê، boye befetwayekî serpêy û bepele xwênî helal dekrêt، belam dewletî syasî muftî nye، belku yasayêkî tundî heye، heman bryar leser upuzsîwn dedat، belam wşey munafîq û zendîq le ferhengekeyda nye، belku çend wşeyêkî trî tyaye ke zor baştrn lecorî yekem، çunke le corî yekemda wate: to deçye nêw agru dozex، leber euey bekafr leqelem drawî w، xelkîş beheman şt le qelemt dedat ، çunke zorbeyan leser dînî dewletn. katê lenêwan karîzmay eaynî wkarîzmay syasî qeyran drust debêt، bêguman karîzmay eaynî hemû hewlêk dedat bo kuntrul krdnî karîzmay syasî، boye maks vêber(١٩٢٠z) Max Weber delêt: (le sîstemî syasîda herkatê karîzmay eaynî behêztr bû، hewl dedat betewauy kuntrulî bkat، katê sîstemî syasî karîzmay xoy pêşanda ke taybete bexoy، layene eaynyeke hewl dedat sîstemî syasî be krdarêkî şeytanî le qelem bdat).


duay rjêmî husnî mubarek îxwanekan geyştne deselat w، dktur (mhmd mursî) ke ser bem hîzbe bû، beserok komarî mîsr helbjêrdra، beşêk lecemawer ledjya xopêşandanyan krd، hendê lezanayanî îslamî be helal krdnî xwênî xopêşanderan fetwayanda ، (şêx haşm îslam) em fetwayeî derkrdu xopêşanderanî be xewrayc le qelemda، herweha (şêx îhab edlî) kuştnî cemawer be helal le qelemda، belam şêxanî ezher djî em fetwaye westan û mehkumyan krdu، bryare (şêx haşm îslam) leser em fetwaye dadgayî bkrêt، herweha zorbey zanayanî mîsr betaybetî şêxekanî ezher، herweha şêx (nadr bkar) wtebêjî partî nurî selefî em fetwayeyan ret krdewe.
herweha(şêx ehmed mehlawî) ke lemîsr zor nasrawe، le wtarî heynîda fetuayda ke rexne leserok (mursî) herame، taetî ferze weku nwêj، weku îtaeî xudaw pêxember، hukmî îxwan hukmî xudaye.


min zorm lam seyre! omerî kurî xetab(r.x) razî nebû hukmî eu be hukmî xuda leqelem bdrêt، çon hukmî îxwan debête hukmî xuda؟! eme lelayek، lelayêkî trewe ta duay şeş mang w، ta eukatey (fatîme)î xêzanî koçî duayî nekrd ، ta eukatey kêşey kafr bûnî qebîlekanî ereb serî helneda، îmamî elî beyetî be ebubekr neda، ke beyetîşî da bo ewebû le djî hereşey (murtedekan) bergrî le medîne bkat. her çende xelîfe omer wîstî bezorî beyetî îmam elî werbgrêt bo xelîfe ebubekr، belam ebubekr(r.x) rêgey nedaw، gûtî: min zorî le îmamî elî nakem، herweha se'dî kurî obadey ensarî (١٤k) serokî qebîley xezrec، be aşkra beyetî neda be ebubekru omer، belku berew şam royşt، taweku le horan koçî duayî krd، belam hîç kesêk beîmamî elî û se'dî kurî îbadey negût: êwe kafr bûne w، xwêntan helale.


herçende layenî syasîş em karey krduwe، belam çekî qursî pênebuwe، çunke lebneretda bawerî bem layene nye، cîhanî îslamî pre lew core nmûnane، belku le hemû cîhanda em trajîdaye hebuwe، wate: kêşe le nêwan sîstemî eaynî û sîstemî syasî، ca bo euey em core trajîdayayane dûbare nebnewe، pêwîste belansêk le nêwan herdû layenda drust bbêt.
('bdalle)î kurî mu'tez delêt:(deselat behoy eaynewe demênê، eaynîş be hoy deselatewe be hêz debê). kewate: ebê herdûkyan pêkewe kar bken. nabê ême weku hendêk le îlmanî mulhîd bîr bkeynewe ke herçî peywendî be eaynewe heye pêwîste ret bkrêtewe، nabêt weku hendêk le îslamye tundrewekanîş bîr bkeynewe، ke herçî lederewey bazney îslame kufru zendeqeyeu، nabêt sûdî lê werbgîrêt. eî çî bkeyn taweku eayn û syaset pêkewe karbken bo drust krdnî dewletêkî medenî؟ em mercaney xwarewe zerûru serekîn bo drust krdnî em core dewlete:
١- pêwîste dewletêk bêt rêz lehemû eayn û mezheb û netewekan bgrêt.


٢- nabêt hîç yekêk lebryarekanî pêçewaney bnemakanî eaynî zorîney xelk bêt، bo nmûne lekurdstan ke îslam eaynî zorîney xelke.
٣- dadperwer bêt.
٤- berjewendî xelk bparêzêt.
٥- lejêr sayeî eudewleteda xelk hest be bextewerî bkat، boeuey hestî nîştman perweryan lela berzu behêz bêt.
em rastye lemêjûda derdekewê ، bemercê btwanîn em belanse rabgrîn، merc nye tenya lektêbe fqhyekanî xoman şt bdozînewe taweku dewletêkî serkewtû drust bkeyn، bo nmûne: katê zanay gewrey mîsrî (tehtawî) çuwe(parîs - ferensa) pertukêkî nûsî be nawî (txlyê alabrîz fî tlxyê barîz) lew ktêbeyda delêt: (eu yasayeî ke emro ferensyekan leserî deron، wek bnemayekî serekî dadenrêt bo syaset ، mebestî yasakanî (luyz)î hejdem bû ke paşay eukatî ferensa buweu xoy daynabûn ، em yasayane leruuy dadperweryewe zor ştî wayan têdaye ke kes natwanê nkulyan lê bkat... herçende zorbey em yasayane ne le quranda hen û ne le sunnetî pêxemberda (d.x). mebestm eweye (tehtawî) be mîtudêkî zanstî û ekadîmî، bas leyasayêkî rujeawayî mesîhî krdwe، nek weku hendê naşareza ke herçî le rojawawe dêt be kufru zendeqe leqelemî deden، kewate ştêkî asayye lebwarêkda ke ême neman bêt ، sûd le rojaawa werbgrîn ، be mercê djî bnemakanî eayn nebê û reçawî dadperwerîş bkat.
herweha mhmd reşîd reza (١٩٣٥z) xawenî tefsîrî (alminar) û govarî (alminar) yekêk le xwêneranî govareke tûre bû، katê mhmd rşîd rza hukmî îslamî be hukmî desturî nawbrd nek behukmî şura، mhmd reşîd reza lewelamda gutî: eî musulman: hergîz nelê em hukmey (şura) yekêke le bnemakanî eayn، sûdman lequranî pîroz، le jyanî herçwar xelîfeş wergrtuwe، sûdman leeurupyekan wernegrtuweu legelyan têkel buuyne û şarezay jyanyan buuyne ، eger leber ewan nebwabe nemin û neewaney weku ton، qet neyandezanî eme leîslame".


xîr aldîn altunsî(١٩٠٩z) pyawêkî zanabû، herweha ledewletî osmanîda sedrî e'zem bû wate:(serok wezîr)، lektêbekeyda (rqum almsalk fî m'rfe rhwal almmalk) delêt: (şarstanyetî eurupî wek lafawêke natwanîn raybgrîn، belku debê legelî rêkkewîn، boeuey xoman lemetrsyekey bparêzîn، le layekî trewe sûd leşte pozîtîvîyekan werbgrîn".
be bruay min her boçûnêk ke rast û drust û lujîkî bêt، pêwîste sûdî lêwerbgrîn، merc nîye bzanîn xawenekey kê ye، çunke lewaneye xawenî boçûnekeman bedl nebêt، boye merc nîye her boçûnêk ke xawenekey musulman bêt، rast û drust bêt، herweku çon merc nîye her boçûnêk ke xawenekey muslman nebêt rast nebêt. mebestm eweye hemûman mruvîn û hele dekeyn w، hendê carîş rast dekeyn ، boye eger boçûnêkî rastman destkewt w، xawenekî feylesufêkî rujeawayî bû، asayye ême sûdî lê wergrîn، çunke bwareke lebwarî ra derbrîne. îmamî malîk delêt: (nabêt herkatê kesêk qseyekî krd lêy wergrîn her leber euey rêzu hurmetî heye".


êsta lecîhanî îslamî û betaybetî lekurdstan، pêwîstîman bem core eql û hzre heye، madam kele pyawekanî weku (tunsî) w(tehtawî) w(efxanî) w(kewakbî) w(mhmd 'bde) w(mhmd reşîd reza) eme şêwazî bîrbkeneweyan beramber rojawa، lekatêkda ewan lebwarî zanst û bîrkrdneweda zor be hêzu twana bûn، êstaş pêwîste ême zyatr sûd le bware îcabyekanyan werbgrîn، çunke êmey kurd lawazîn û xawen dewlet nîn، ebê zyatr lexelkî tr sûd le rojawa wergrîn، çunke êsta ewan xawenî bryarn، raste îradey gel leseruuy hemû ştêkew leher hemûyan behêztre، belam legel hebûnî îradeda pêwîstît be pştgîrî ewan heye، boeuey beamance serekyekan bgey.
ba îslamyekanî kurdstanîş weku em gewre zanayane bîr bkenewe، ke behîkmet û eql legel kêşekanî hawçerxda helsukewtyan dekrd، nek weku ewaney ke behzrî tundu eqlî teskewe bûne karesat beser cîhanî îslamyewe.



ême gelêkî bê dewletîn، xebatî zorman krduwe، şehîdî zorman dawe، zor le gundekanman be mzgewt û qutabxanewe kawl krawn، duay em hemû şoreşaney ke lehemû parçekanî kurdstan berpa kran، betaybetî lekurdstanî êraq، eger be hîmket û eql û hzrêkî şarstanî mamele legel kêşekanî hawçerxda nekeyn، bêguman hemû xebat û qurbanîdanman befêru deçêt، ca çunke gelî kurd dewletî nîye، lehemû gelêk zyatr pêwîstî bekesanî bîrmendu zanaw dana heye، pêwîste lekêşekanî hzrî û eaynî zyatr hoşyar bîn، çunke leêstada hemû hereşekan lem dergayewe dêne jûrewe، min em nameye tenya bo êsta nanûsm، belku bo dwa rojîşe، herçende kes nazanê eaynde çon debêt، belam ebê ewe bzanîn ke eaynde bedest xomanew، çon daybnêyn beheman şêwe drust debêt، belam kes natwanê berwarekey dyarî bkat، çunke zanyarî tewau tenya lay xudaye، bêguman xemî îslamyekan tenyau tenya deselate، emeş zor asayye، bemercêk em deselate nebête hoy lawaz krdnî hestî nîştmanî wneteweyî، ke wlat berew eayndeyekî nadyar bbat w، kurdstan bkrête layenêkî eîdulujî ser beçend wlatêkî derekî w، bbête hereşe leser bnemakanî dîmukrasî û pluralîzm wmafekanî mrov w، hzrî drust krdnî dewletêkî nîştmanî le ecênday xoy bsrêteweu، hemû hewlî her ewebêt çon dewletêkî sîwkrasî drust bkat. leruuy hzrî û me'rîfyewe ebê îslamyekan hewlî ewe bden ke xawen projey îslamî xoyan bn w، pena bo emlaw eula neben، le hemû bwarêkda ba sûd lexelkanî tr wergrîn، eger sûdî hebû، belam ba kotayî bekopî krdnî hzru me'rîfey gelanî tr bênîn، herweku çon be berdewamî bewkesane delêm ke tecrubey wlatêkî rujawaman bo dênne kurdstan: tkaye bebê lêkulîneweu bebê helsengandn hîç projekeyekman beserda nesepênn.



ême le kurdstan behemû layene eaynî û syasyekanewe، ebê hewl bdeyn dewletêk drust bkeyn ke hemû takêk hest bexoşî û dadperwerî û yeksanî bkat، yasa serwer bêt w، mafî mrov parêzraw bêt، azadî hebêt û dîmukrasyet û pluralîzm şwênyan hebê w، tenya druşm nebn، em dewlete djî bnemakanî îslam nebêt w، pêkewe jyanî eaynî û syasî û cvakî lebnemakanî em dewlete bêt، emane hemuuy ledewletêkî medenîda debînrên، boye take rêga leberdem hemûmanda her eweye bo drust krdnî dewletêkî medenî hewl bdeyn ، merc nîye bzanîn kê eu dewlete berêwe debat، belku euey grnge pêwîse em bnemayaney serewe peyrew bkat، le felsefey îslamda peyrewkrdnî dadperwerî û reçawkrdnî berjewendî gştî grnge leberêwebrdnî dewletda ، çunke xuday perwerdgar pştgîrî ledewletî musulmanan nakat eger dadperwer nebêt، belam pştgîrî ledewletî kafran dekat eger dadperwer bêt.

d.erefat kerem mstefa
endam perlemanî êraq le fraksîwnî partî dîmukratî kurdstan